Η Ξένια Νασέλου διηγήθηκε τη ζωή τους μέσα από τα ίχνη που αφήνουν στο πέρασμά τους: από τα γούρια και τα σωσίβια, έως τα άψυχα σώματά τους.
Όλες οι φωτογραφίες είναι από το project I wish I was there και είναι μία ευγενική παραχώρηση της Ξένας Νασέλου.
Τα τελευταία χρόνια, χιλιάδες φωτογραφίες προσφύγων κατέκλυσαν τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα, αποτυπώνοντας, με τρόπο συχνά δραματικό, τις προσπάθειες εκατομμυρίων ανθρώπων να γλιτώσουν από τον πόλεμο και να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη.
Ωστόσο, το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης έχει πλέον για τα καλά απομακρυνθεί από την ανθρωπιστική τραγωδία που λαμβάνει χώρα δίπλα μας. Όμως, η φωτογράφος Ξένια Νασέλου αποφάσισε να δημιουργήσει ένα πρωτοποριακό φωτογραφικό project με τίτλο I wish I was there. Με το θέμα του να επικεντρώνεται στους πρόσφυγες της Λέσβου, το I wish I was there έχει χαρακτήρα ρηξικέλευθο, σε σχέση με όσες φωτογραφικές αφηγήσεις έχουμε δει μέχρι σήμερα. Αυτό, επειδή η φωτογράφος επιχειρεί να διηγηθεί τη ζωή των προσφύγων, χωρίς να απαθανατίσει ούτε έναν πρόσφυγα. Η απόφασή της την έκανε να ταξιδέψει στο νησί του ανατολικού Αιγαίου, όπου απαθανάτισε τα πολλαπλά ίχνη και αντικείμενα που άφησαν οι πρόσφυγες στο πέρασμά τους. Για να καταλάβει κανείς τη δύναμη που κρύβουν τα προσφυγικά ίχνη στο να διηγηθούν τις ιστορίες των προσφύγων που τα έφεραν μαζί τους, αρκεί να σκεφτεί ότι το δραματικότερο ίχνος είναι αυτό του άψυχου σώματος, που αποτελεί την πιο δραματική εξέλιξη του μαρτυρικού ταξιδιού της προσφυγιάς.
Στις δεκάδες φωτογραφίες του I wish I was there, μπορεί να απουσιάζει το υποκείμενο, ο πρόσφυγας, ωστόσο είναι έντονα παρόν το δραματικό στοιχείο του ξεριζωμού και της ανθρώπινης υπερπροσπάθειας όσων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, διεκδικώντας μια ζωή μακριά από τον πόλεμο και τον θάνατο. Με αυτό τον τρόπο, το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα έχει μια βαθιά ανθρωπιστική διάσταση, την ώρα που ο ανθρώπινος παράγοντας φαινομενικά απουσιάζει.
Εκατοντάδες σωσίβια προσφύγων στη Λέσβο.
Το VICE επικοινώνησε με τη φωτογράφο Ξένια Νασέλου, για να μιλήσει για το I wish I was there, το προσφυγικό ζήτημα και τη δύναμη της φωτογραφίας να μας κινητοποιεί συναισθηματικά, για να παλέψουμε για έναν καλύτερο κόσμο.
VICE: Το I wish I was there αποτελεί ένα Unidentified Paper Object (UPO). Μπορείς να μας πεις τι είναι το UPO και πώς γεννήθηκε αυτό το φωτογραφικό project;
Ξένια Νασέλου: Το UPO είναι ένα δίγλωσσο έντυπο, στα γαλλικά και τα αγγλικά, που δημοσιεύεται περιστασιακά και επιδιώκει να σχολιάσει κυρίως κοινωνικά θέματα μέσα από τη ματιά ενός καλλιτέχνη, που κάθε χρόνο επιλέγεται από τη γαλλική εκδοτική εταιρεία Éditions Non Standard, σε συνεργασία με την designer Rejane Dal Bello. Το μέγεθος του εντύπου παραμένει το ίδιο, αλλά το χαρτί, οι τεχνικές εκτύπωσης και το δέσιμο διαφέρουν, ανάλογα με το κεντρικό θέμα που επιλέγεται κάθε φορά. Το Ι wish I was there προέκυψε μετά από ένα ταξίδι μου στη Λέσβο, όπου μέχρι σήμερα διαβιούν χιλιάδες πρόσφυγες. Όταν επέστρεψα στην Αθήνα, ξεκίνησα να επεξεργάζομαι το φωτογραφικό υλικό που είχα συγκεντρώσει από το νησί. Θυμήθηκα ξανά τόσο έντονα την εμπειρία από εκεί, που πήρα την απόφαση να δημιουργήσω το project. Ήρθε σε μια συναισθηματικά έντονη στιγμή.
H φωτογράφος Ξένια Νασέλου.
Φωτογραφίες από το I wish I was there στο Unidentified Paper Object της Ξένας Νασέλου.
Στο επίκεντρο του I wish I was there βρίσκουμε τους χιλιάδες πρόσφυγες που εδώ και πολλούς μήνες έχουν παγιδευτεί στη Λέσβο, στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην κεντρική Ευρώπη. Γιατί επέλεξες το προσφυγικό ως κεντρικό θέμα του project;
Η έκδοση του UPO για το 2017 είχε ως κεντρικό θέμα το νερό. Με έναυσμα την ιστορική συγκυρία στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, που τα τελευταία χρόνια έχει δεχτεί εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, αποφάσισα να αποτυπώσω μέσα από τη δική μου οπτική το πέρασμα όσων εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους και με κίνδυνο τη ζωή τους διασχίζουν τις θάλασσες του Αιγαίου, για να φτάσουν στις ελληνικές ακτές.
Τροχόσπιτο στο οποίο έμεναν πρόσφυγες.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει στα media χιλιάδες φωτογραφίες προσφύγων που φτάνουν στα ελληνικά νησιά. Τι καινούριο προσφέρουν οι φωτογραφίες του I wish I was there;
Από την αρχή, ήθελα να εστιάσω μόνο στα ίχνη και τη διαδρομή των προσφύγων στο νησί, χωρίς να συμπεριλάβω καθόλου το ανθρώπινο στοιχείο στις φωτογραφίες μου. Με άλλα λόγια, προσπαθούσα να φωτογραφήσω όχι τους πρόσφυγες ως υποκείμενα, αλλά αυτό που άφηναν πίσω τους. Αυτό, επειδή πρωτεύουσα σημασία για μένα είχε να αποτυπώσω τα συναισθήματα μέσα από τα τοπία. Τα ίχνη των προσφύγων μπορούν να εκφράσουν με διαύγεια την πραγματικότητα που ζουν, ακόμη και αν οι ίδιοι είναι απόντες. Κάθε εικόνα αποτυπώνει μια σκηνή, πίσω από την οποία υπάρχει μια ιστορία. Αυτές τις ιστορίες προσπάθησα να διηγηθώ με τις φωτογραφίες μου.
Ποια φωτογραφική στιγμή σού έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;
Το ταξίδι μου στη Λέσβο ήταν στο σύνολό του μια συναισθηματικά φορτισμένη εμπειρία και ήμουν προετοιμασμένη να αντικρίσω δυνατές εικόνες. Ανάμεσα στις δύο πιο έντονες φωτογραφικές στιγμές ήταν το κρυμμένο νεκροταφείο με πτώματα προσφύγων, που βρίσκεται ανάμεσα σε χοιροστάσια και ελαιώνες. Είναι μια δυσάρεστη πτυχή του προσφυγικού ζητήματος και δύσκολα κάποιος ντόπιος θα σου μιλήσει γι’ αυτό. Η δεύτερη εικόνα που με συγκλόνισε, με περίμενε στο βόρειο τμήμα του νησιού, όπου αντίκρισα έναν λόφο με χιλιάδες σωσίβια και προσωπικά αντικείμενα που είχαν εγκαταλείψει πρόσφυγες στο πέρασμά τους.
Το κρυμμένο νεκροταφείο με πρόσφυγες που έχασαν τη ζωή τους στη Λέσβο.
Λόφος στη Λέσβο με προσωπικά αντικείμενα των προσφύγων.
Είναι αλήθεια ότι, παντού και πάντοτε, οι πρόσφυγες συχνά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν για πρακτικούς ή συναισθηματικούς λόγους αντικείμενα που φέρουν κατά το μακρύ τους ταξίδι;
Αυτό ήταν αρκετά διάχυτο και στη Λέσβο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός δέντρου κοντά στο κέντρο φιλοξενίας στη Μόρια, όπου πρόσφυγες έχουν κρεμάσει χιλιάδες γούρια και άλλα μικροαντικείμενα που έχουν φέρει μαζί τους από την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Το δέντρο λειτουργεί σαν ένα τέμενος, ένα σημείο λατρείας, στο οποίο καταθέτουν τα τάματά τους και αντλούν δύναμη απ’ αυτό, για να συνεχίσουν την προσπάθεια προς την προσωπική τους Ιθάκη.
Το δέντρο με τα χιλιάδες γούρια και μικροαντικείμενα των προσφύγων.
Πώς σε άλλαξε η εμπειρία σου στη Λέσβο ως φωτογράφο, αλλά και ως προσωπικότητα;
Ως φωτογράφο με έκανε να αναζητώ ακόμη περισσότερο το βίωμα μιας πραγματικής εμπειρίας. Όσον αφορά την προσωπικότητα, θέλω να πιστεύω ότι με έκανε κοινωνικά πιο ευαίσθητη απέναντι στους ανθρώπους και στον κόσμο που με περιβάλλει, σε αυτούς που χρειάζονται τη βοήθειά μας.
Συχνά λέγεται ότι ο βομβαρδισμός της κοινής γνώμης με φωτογραφίες προσφύγων κάνει τους ανθρώπους παθητικούς απέναντι σε μια μεγάλη ανθρωπιστική τραγωδία. Έχοντας δημιουργήσει το I wish I was there, πιστεύεις ότι η φωτογραφία μπορεί ακόμη να συγκινήσει με σκοπό την προστασία των δικαιωμάτων των αδυνάτων και δη των προσφύγων;
Στην εποχή του Instagram και της στιγμιαίας φωτογραφικής ικανοποίησης, υπάρχει πληθώρα εικόνων, που κάνει τον θεατή να τις κοιτάζει αδιάφορα και να τις προσπερνά, συχνά χωρίς το παραμικρό ενδιαφέρον. Έχοντας αυτό το πλαίσιο στο μυαλό μας, νομίζω ότι είναι σημαντικό οι φωτογραφίες να προκαλούν έντονα και δυνατά συναισθήματα, ειδικά όταν πραγματεύονται θέματα με έντονο ανθρωπιστικό ενδιαφέρον. Η επίκληση στο συναίσθημα, απαραίτητη για την κινητοποίησή μας με σκοπό την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι αυτό που προσπάθησε να προσφέρει και το I wish I was there. Μέσα από το φωτογραφικό project, επιχείρησα να συγκινήσω τον θεατή, ώστε να πάει τη σκέψη του λίγο παρακάτω, για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα που αφορά εκατομμύρια ανθρώπους.
Δείτε περισσότερες φωτογραφίες από το I wish I was there στο Vice.com >>>